Atama Sonuçları

Yürürlüğe giren yeni bilirkişilik kanunu neler getiriyor?

YARGININ KANAYAN YARALARINDAN OLAN BİLİRKİŞİLİK KONUSUNDA YENİ KANUN NE GETİRİYOR?

Mahmut ESEN

E. Mülkiye Başmüfettişi

I-GİRİŞ

03.11.2016 gün ve 6754 sayılı Bilirkişilik Kanunu 24.11.2016 gün ve 29898 sayılı R.G. yayımlanarak aynı gün yürürlüğe girmiştir.[1]

Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hallerde oy ve görüşünü sözlü veya yazılı olarak vermesi için başvurulan gerçek veya özel hukuk tüzel kişisine bilirkişi denilmektedir.

Yeni Kanun; sayıları on binlerle ifade edilmekte olan bilirkişilerin yanı sıra[2], "hakimlik mesleğinin gerektirdiği hukuki bilgiyle çözümlenmesi mümkün olan konularda da" bilirkişiye başvurulmasına yönelik yaygın uygulama nedeniyle milyonlarca yurttaşımızı da yakından ilgilendirmektedir. Zira her ceza soruşturması/kovuşturması sırasında veya hukuk davalarında bilirkişi görevlendirilmesinin usul haline getirilmiş olduğu bilinmektedir. Bu yüzden bilirkişilik konusu ülkemizde yargının kanayan yaralarından biri haline gelmiştir.

Kanunla, bilirkişilik konusunda ülkemizde ilk kez, özel/ayrıntılı yasal bir düzenleme gerçekleştirilmiş bulunmaktadır. Bu suretle mevzuatta, bilirkişilik konusundaki mevcut hükümlerdeki farklılıkların giderilmesi ve uygulamada yeknesaklık sağlanmak istenmiştir. Bu bağlamda bilirkişilerin nitelikleri, eğitimi, seçimi ve denetimine ilişkin usul ve esasların belirlenmesi ile bilirkişilik için etkin ve verimli bir kurumsal yapı oluşturulması amacıyla düzenlemeler getirilmiştir. Bu yüzden Kanun; adli, idari ve askeri yargı alanında yürütülen her türlü bilirkişilik faaliyetini kapsamaktadır. Böylelikle bilirkişiye başvurulması/görevlendirilmesi konularındaki mevcut düzensizliğin önü alınmak istenmiştir. Ayrıca bilirkişilerin sicili, listeye kaydı, listeden çıkarılması/denetimleri vb. hususlar merkezi sistemle kayıt altına alınmakta, kurumsallaşma hedeflenmektedir. (6754/ 1, 2 md.)

Tam olarak uygulanabilmesi halinde Kanunun, toplumun önemli bir ihtiyacına büyük oranda cevap verebileceği, yararlı olacağı düşünülmektedir.

Kolay ve noksansız kavranması için Kanun; bilirkişiler, Adalet Bakanlığı/ yargı örgütü ve mevzuattaki usul hükümlerinde getirdiği değişiklikler itibarıyla üç ayrı başlık altında incelenmiştir.

II-BİLİRKİŞİLİKLERE YÖNELİK DÜZENLEMELER

1-Bilirkişilik için temel ilkelerin belirlenmesi

Yürürlükteki mevzuatta değişik yasalarda yer alan genelgeçer ilkelerden yararlanılarak, bilirkişilere yönelik temel ilkeler yeniden/ayrıntılı/toplu olarak Kanunda belirlenmiştir

Bu temel ilkelerden önemli görülenleri aşağıya çıkarılmıştır.

* Bilirkişi, görevini dürüstlük kuralları çerçevesinde bağımsız, tarafsız ve objektif olarak yerine getirir.

* Bilirkişi, raporunda çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hususlar dışında açıklama yapamaz; hukuki nitelendirme ve değerlendirmelerde bulunamaz.

* Genel bilgi veya tecrübeyle ya da hakimlik mesleğinin gerektirdiği hukuki bilgiyle çözümlenmesi mümkün olan konularda bilirkişiye başvurulamaz.

* Bilirkişi, görevi sebebiyle kendisine tevdi edilen bilgi ve belgelerin veya öğrendiği sırların gizliliğini sağlamakla yükümlüdür.

* Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren sorun açıkça belirtilmeden ve inceleme yaptırılacak konunun kapsamı ile sınırları açıkça gösterilmeden bilirkişi görevlendirilemez. Ayrıca UYAP Bilişim Sistemi /bağlısı bilişim sistemleri üzerinden ulaşılabilen bilgiler veya çözülebilen sorunlar için de bilirkişiye başvurulamaz. (6754/ 3. md.)

2-Bilirkişiliğe kabul koşulları

Bilirkişiliğe kabul edilebilmek için daha önceki tarihlerde mevzuatta belirtilmiş olan genel koşulların yanı sıra Kanunla bazı özel/yeni koşullarda getirilmiştir. Bu düzenlemeler uyarınca bilirkişi olacakların:

* Bilirkişilik temel eğitimini tamamlaması,

* Bilirkişilik yapacağı temel ve alt uzmanlık alanları için (Bilirkişilik Daire Başkanlığınca belirlenecek olan) yeterlilik koşullarını taşıması,

* Bilirkişilik yapacağı uzmanlık alanında en az beş yıl çalışmış olması,

* Hukuk öğrenimi görmüş kişiler için hukuk alanı dışında ayrı bir uzmanlığa sahip olduğunu belgelendirmesi,

* Bilirkişilik listesinden ( isteği dışında) çıkarılmamış olması;

Gerekmektedir. (6754/10 md.)

Ayrıca bu koşullara uyan tüzel kişilere de bilirkişilik yapma olanağı getirilmiştir.

Bilirkişiler, bölge adliye mahkemesinin kurulu olduğu yerlerde (bölgeler bazında) belirlenecektir. Bilirkişiliğe başvurular bölge kurulunca değerlendirilecek; seçilenler sicile kayıt edilecek ve bölge kurulu bilirkişi listesi oluşturulacaktır. Adli, idari ve askeri yargı alanında görev alacak bilirkişiler, yargı çevresindeki bilirkişilik bölge kurulunca hazırlanmış listelerden görevlendirilecektir.

Bölge kurullarınca yeni listeler oluşturuluncaya kadar mevcut listeler geçerliliklerini korumaktadır. (6754/10-12, Geç. Md. 1)

3-Bilirkişilik sicilinden ve listesinden çıkarılma

Bilirkişiler,

* Bilirkişiliğe kabul şartlarının kaybedilmesi,

* Kanuni bir sebep olmaksızın bilirkişilik yapmaktan kaçınılması veya raporun belirlenen süre içinde mazeretsiz olarak verilmemesi,

* Bilirkişilik görevi ve bu görevin gerektirdiği etik ilkelerle bağdaşmayan, güven duygusunu sarsıcı tutum ve davranışlarda bulunulması; temel ilkelere aykırı olarak bilirkişilik faaliyetinde bulunulması,

* Performans değerlendirmeleri sonucunda yeterli bulunulmaması vb. durumlarda;

Bölge kurulu kararıyla sicilden ve listeden çıkarılabilmektedir. Bölge kurulunun kararlarına karşı ilgililere itiraz ve dava hakkı tanınmıştır. (6754/ 13,15 md.)

4-Bilirkişilerin denetlemesi ve haklarında inceleme yapılması

Bilirkişilerin; görevleriyle ilgili tutum ve davranışlarının veya hazırladıkları raporların (özel/teknik bilgi yönü hariç ) ilgili mevzuata uygunluğu bakımından bölge kurulları tarafından resen veya başvuru üzerine denetlenmesine ilişkin önemli bir kural getirilmiştir. Bu tür olumsuz durumların tespit halinde C. savcısı/hakimin, konuyu bölge kuruluna bildirme yükümlüğü bulunmaktadır.

Bu kişiler hakkında yapılacak inceleme sonucuna göre bilirkişilerin görevlerine son verilebilecektir. (6754/ 14.md.)

III-ADALET BAKANLIĞINDA ve YARGI ORGANLARINDA KONUYA İLİŞKİN YENİ ÖRGÜTLENME MODELİ

Bilirkişilik hizmetlerinin etkin, düzenli ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, bilirkişilik hizmetlerinin yürütülmesinde önerilerde bulunmak amacıyla Adalet Bakanlığı bünyesinde, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile arabuluculuk için getirilmiş olan düzenlemeye benzer yeni örgütlenmelere gidilmiş, yeni kadrolar ihdas edilmiştir.

Bu bağlamda Bakanlık merkez teşkilatında Hukuk İşleri Genel Md. bağlı "Bilirkişilik Daire Başkanlığı" ve "Bilirkişi Danışma Kurulu"; (taşrada) bölge adliye mahkemelerinin bulunduğu her yerde, "bilirkişilik bölge kurulu başkanlığı" ve "bilirkişilik bölge kurulu" kurulmuştur.

Kanunla (ilk kez) kurulmuş olan bu birim ve (sürekli görev yapacak) kurulların oluşum ve görev alanları aşağıya çıkarılmıştır.

1-Bilirkişilik Daire Başkanlığı

Bilirkişi uzmanlık alanlarının tespiti başta olmak üzere, bilirkişilerin sahip olması gereken nitelikler, uyulması gereken etik ilkeler, bilirkişilere verilecek temel eğitimin usul/esasları, bilirkişilerin denetimi, bilirkişiliğe kabulün usul ve esasları, bilirkişilerin sicilinin/listesinin tutulması/listeden çıkarılması, bilirkişi asgari ücret tarifesinin belirlenmesi, görev alanına giren konularda bilim komisyonları/ çalışma grupları oluşturması vb. işlemler; Bilirkişilik Daire Başkanlığınca yürütülecektir.

2-Bilirkişilik Danışma Kurulu

Danışma Kurulu, Adalet Bakanı Müsteşarının başkanlığında toplanmakta ve başkan dahil 23 üyeden oluşmaktadır. Kurul üyeleri; çoğunluğu yargı mensubu olmak üzere, kamu kurum/kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki bazı meslek kuruluşlarının temsilcilerinden meydana gelmiştir. Kurulun, yılda en az iki kez toplanması öngörülmüştür.

3-Bilirkişilik bölge kurulu başkanlığı

Bölge Kurulu Başkanı, HSYK tarafından bölge adliye mahkemesi üyeleri arasından seçilmektedir. Bilirkişiliğe kabul edilenlerin sicil/listeye kayıt/listeden çıkarma işlemleri, bilirkişiler hakkında inceleme/araştırma yapılması, bilirkişi raporlarının arşivlenmesi vb. işlemler bilirkişilik bölge kurulu başkanlığınca yerine getirilecektir. Bölge kurulu başkanı yalnızca bu görevleri yürütecek,(asli görevinden ayrılacak) kendilerine başka bir görev verilemeyecektir.

4-Bilirkişilik bölge kurulları

Bölge adliye mahkemesi, bölge kurulunun bulunduğu il merkezindeki adli/idari yargı mensupları arasından HSYK tarafından seçilen altı üyeden oluşmaktadır. Bilirkişilerin sicile/listeye kaydı/listeden silinmesine karar verilmesi; bilirkişilerin denetimi/performansının ölçülmesi vb. görevler bölge kurullarınca yerine getirilecektir. Bölge kurulları ayda en az bir kez toplanacaktır.

Bilirkişilik Danışma/bilirkişilik bölge kurulu ve bilim komisyonu üyelerine her toplantı için 2250 gösterge rakamı esas alınarak ( 2250 x 0,093259= 209,8 TL) huzur hakkı ödenecektir. (6754/4-9 md.)

IV-DEĞİŞTİRİLEN VE YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILAN HÜKÜMLER

6754 sayılı Kanunla, 2577 sayılı İYAK, 5271 sayılı CMK, 6100 sayılı HMK başta olmak üzere toplam (11) ayrı kanunda; ek/değişiklikler yapılmış, bazı hükümler yürürlükten kaldırılmıştır.

Bilirkişilerin nitelikleri; seçilmesi, görevlendirilmesi, görevlerinin kapsamı/niteliği vb. konularda, (askeri mahkemeler ve AYİM dahil) Bilirkişilik Kanunundaki hükümler doğrultusunda mevzuatta yeknesaklık sağlanması amaçlanmıştır. (6754/ 19-54 md.)

Bu bağlamda;

* Bilirkişi ataması/görevlendirilmesine ilişkin mevzuattaki mevcut kurallar ağırlaştırılmıştır.

(Genel bilgi veya tecrübeyle ya da hakimlik mesleğinin gerektirdiği hukuki bilgiyle çözümlenmesi mümkün olan konularda bilirkişiye başvurulamayacaktır. Ayrıca hukuk öğrenimi görmüş kişiler, hukuk alanı dışında ayrı bir uzmanlığa sahip olduğunu belgelendirmedikçe, bilirkişi olarak görevlendirilemeyecektir.) Uyulmaması halinde hakim/C. Savcıları için (uyarı niteliğinde) disiplin cezası getirilmiştir.

* Bilirkişiler bölge kurulu tarafından hazırlanmış listede yer alanlar arasından seçilecektir.

* Bilirkişiler rapor veya açıklamalarında çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgi gerektiren hususlar dışında açıklama yapamayacak; bunun yanı sıra hakimin görev alanına giren hukuki nitelendirme ve değerlendirmede bulunamayacaktır.

* Gerçeğe aykırı bilirkişilik yapılması halinde verilecek hapis cezanın üst sınırı artırılmıştır.

* Adli Tıp Kurumu yeniden yapılandırılmıştır. ( Adli tıp üst kurulları ve 8 adet adli tıp ihtisas kurulu oluşturulmuştur.)

[1] http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/11/20161124.htm

[2] 2016 yılında Ankara ilinde, tercümanlık hariç, sadece, Ankara Adli Yargı İlk Derece Mahkemesi Adalet Komisyonu Başkanlığına, 12.227'nin üzerinde bilirkişilik başvurusu yapılmış olduğu görülmektedir.

http://www.ankara.adalet.gov.tr/duyurular/dosyalar/2016/11/bilir.pdf